Παναθήναια

I

Η μεγαλύτερη θρησκευτική και πολιτική γιορτή των αρχαίων Αθηνών. Iδρύθηκε κατά την παράδοση από τον Θησέα και γιορταζόταν τον μήνα Εκατομβαιώνα (Ιούλιο-Αύγουστο) προς τιμήν της Πολιάδας Αθηνάς. Τα Π. διακρίνονταν σε Μικρά, που γίνονταν κάθε χρόνο, και σε Μεγάλα, που γιορτάζονταν κάθε 4 χρόνια με εξαιρετική μεγαλοπρέπεια. Τα Μεγάλα Π. διαρκούσαν πιθανότατα 12 ημέρες και η σημαντικότερη από αυτές ήταν η 28η του μηνός, που πιστευόταν ότι ήταν η γενέθλια ημέρα της Αθηνάς. Περιλάμβανε γυμνικούς και ιππικούς αγώνες, καθώς και ποιητικούς και μουσικούς διαγωνισμούς· το έπαθλο για τον νικητή των αγώνων ήταν ένα στεφάνι ελιάς και ένας αμφορέας –στους αμφορείς αυτούς, τους λεγόμενους παναθηναϊκούς, εικονίζονταν στη μία όψη η θεά και στην άλλη μια σκηνή αθλήματος– γεμάτος με λάδι από τις ιερές ελιές της Αθηνάς.

Από τον Πεισίστρατο εισήχθη και η απαγγελία των ομηρικών επών. Τη νύχτα της 27ης, τη λεγόμενη Παννυχίδα, γίνονταν αγώνες λαμπαδηδρομίας. Το επόμενο πρωί ξεκινούσε από τον Κεραμεικό με την ανατολή του ηλίου μια μεγάλη πομπή, που συγκέντρωνε όλο τον λαό της πόλης, ακόμα και τους μετοίκους, και ανέβαινε στην Ακρόπολη για να προσφέρει στη θεά Αθηνά έναν πέπλο υφασμένο από τις γυναίκες και τα κορίτσια της πόλης (εργαστίναι). Ο πέπλος αυτός ήταν κίτρινος και κεντημένος με σκηνές Γιγαντομαχίας· μεταφερόταν στην Ακρόπολη επάνω σε άρμα με τη μορφή πλοίου, στον ιστό του οποίου ήταν κρεμασμένος. Μετά την ανάθεση του πέπλου ακολουθούσαν θυσίες του πλήθους των ζώων (βοδιών και προβάτων) που οδήγησαν οι πομπείς στην Ακρόπολη και τα κρέατα των θυσιασθέντων ζώων μοιράζονταν στον λαό.

Μια εξιδανικευμένη εικόνα της πομπής των Παναθηναίων έδωσε ο Φειδίας στη ζωοφόρο του Παρθενώνα, τμήματα της οποίας θεωρούνται και έργα των χεριών του.

Η πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων εικονίζεται στη ζωφόρο του Παρθενώνα·ανάγλυφη ταινία μήκους 160 μ. και ύψους 1,05, που στεφάνωνε εξωτερικά, στο ύψος του τοίχου, και τις τέσσερις πλευρές του κεντρικού κτιρίου του ναού. (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).

Ανάγλυφο από τη δυτική πλευρά της ζωφόρου του Παρθενώνα. Ολόκληρη σχεδόν η πλευρά αυτή, που εικονίζει την προετοιμασία και το ξεκίνημα της πομπής βρίσκεται στην Ελλάδα, στο Μουσείο της Ακρόπολης. Πολλοί τη θεωρούν έργο του Φειδία.

II

Τίτλος διαφόρων ελληνικών περιοδικών με κυριότερα:

1. Δεκαπενθήμερο περιοδικό με έδρα την Αθήνα. Ιδρύθηκε το 1900 από τον Κίμωνα Μιχαηλίδη και η έκδοσή του συνεχίστηκε μέχρι το 1915.

2. Μηνιαίο περιοδικό με έδρα τη Νέα Υόρκη. Ιδρύθηκε το 1923 από τον Π. Τανάνη. Η έκδοσή του συνεχίστηκε μέχρι το 1925.

3. Μηνιαίο περιοδικό τέχνης και κριτικής με έδρα την Αθήνα. Εκδόθηκε το 1961 από τον I. Πολιτάρχη.

* * *

τα (Α Παναθήναια)

1. η μεγαλύτερη γιορτή τής αρχαίας Αθήνας, που γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν τής πολιούχου θεάς Αθηνάς και η οποία σιγά σιγά, μετά τον 6ο π.Χ. αιώνα, απέκτησε πανελλήνια αίγλη (α. «μεγάλα Παναθήναια» — η καθαυτό μεγάλη εορτή τών Παναθηναίων που γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια, κατά το τρίτο έτος κάθε Ολυμπιάδας

β. «μικρά Παναθήναια» — τα ετήσια Παναθήναια, μικρότερης έκτασης εορτή που γινόταν κατά το πρώτο, το δεύτερο και το τέταρτο έτος κάθε Ολυμπιάδας)

2. εορτή προς τιμήν τής Αθηνάς Ιλιάδος που γινόταν στο Ίλιον.

[ΕΤΥΜΟΛ. < παν-* + Ἀθῆναι / Ἀθηνᾶ].